Blog
Czy chcemy, czy nie ze stereotypami spotykamy się niemal codziennie już od najmłodszych lat. Te uproszczone obrazy kogoś lub czegoś są ważnym czynnikiem budowania relacji z nowo poznanymi ludźmi, szczególnie pochodzącymi z innych kultur. Każdy z nas, mniej lub bardziej świadomie, może posługiwać się stereotypizacją. Czy to złe? Stereotypy ułatwiają nam poniekąd zrozumienie świata, ale bywają często bardzo krzywdzące. Dlatego warto jest poświęcić chwilę na uświadomienie sobie ich pochodzenia, powodów częstotliwości występowania oraz na doskonalenie umiejętności budowania nowych znajomości wolnych od stereotypów, automatyzmów i ocen.
Ekonomia poznawcza mówi, że jako organizmy, które do przetrwania potrzebują bardzo dużo energii naturalnie dążymy do minimalizacji czasu i wysiłku, który przeznaczamy na zdobycie informacji oraz jej analizę. W tym celu nasze umysły wytwarzają różne struktury porządkujące. To generalizacja, kategoryzacja, schemat poznawczy oraz właśnie stereotyp.
Wojciszke w swoim podręczniku ,,Psychologia społeczna” wymienia również kilka innych źródeł stereotypów. Między innymi jest to podzielanie społeczne - mówi się o tym nie tylko w kontekście tego, że stereotypy dotyczą obiektów społecznych, ale też ze względu na to, że są społecznymi konstrukcjami - jako ludzie w pewien sposób dochodzimy do konsensusu, że dana grupa społeczna ma konkretne cechy. Co ciekawe, mówi się też o tym, że stereotypy służą podtrzymywaniu więzi. Według badań dane sprzeczne ze stereotypami zawierają więcej informacji, ale mniej nadają się do komunikacji służącej podtrzymaniu relacji. Stereotypowy komunikat szybciej ma szansę spotkać się ze zrozumieniem i podzielaniem.
Warto też zauważyć, że język sam w sobie jest źródłem oraz sposobem przekazywania stereotypów. Bardzo dobrym tego dowodem jest międzygrupowa asymetria językowa opisana przez Annę Maas. Polega ona na abstrakcyjnym opisie zachowań i zdarzeń stawiających w dobrym świetle członków grupy własnej i w złym tych, którzy należą do grup obcych. Konkretny sposób nazywania zachowań i zdarzeń stosuje się do własnej grupy w sytuacji negatywnej (konkret daje kontekst, że złe zachowanie jest jednorazowe i nie określa cechy), ale w stosunku do grupy obcej mówimy tak również wtedy, kiedy chodzi o zdarzenia pozytywne (aby dać do zrozumienia, że dobre zachowanie nie jest stałe, tylko jednorazowe).
Stereotyp składa się z trzech składników:
O stereotypie mowa, kiedy jest stwierdzeniem uproszczonym, niekoniecznie uzasadnionym, funkcjonuje w świadomości zbiorowej (czyli podzielają go całe grupy) i jest żywiony w stosunku do sporej liczby osób, np. do większości ludzi o danej cesze charakterystycznej.
Co istotne, oprócz stereotypizacji negatywnej możemy mieć także do czynienia z neutralną oraz pozytywną (jeśli przekonanie wciąż spełnienia powyższe warunki, ale nie jest pejoratywne). Na przykład, kiedy mówimy, że jakaś grupa społeczna jest pracowita i godna zaufania - nie jest to krzywdzący stereotyp, ale nadal to myślenie bardzo uproszczone, które nie ma zastosowania do wszystkich członków grupy.
Generalizacja według Słownika Języka Polskiego jest ,,poszerzeniem pewnego twierdzenia, prawa, zasady (itp.) na większy zakres zjawisk”. Kiedy korzystamy z niej bez uzasadnienia i głosimy fałsz, mamy do czynienia ze stereotypizacją. Powstaje pytanie, co dokładnie może sprawiać, że myślimy w ten sposób? Dlaczego niejako ,,usypiamy” nasze funkcje poznawcze i idziemy na skróty?
Często kiedy boisz się jakiejś sytuacji, unikasz jej wymyślając najróżniejsze wymówki. Szukasz powodu, żeby się do tego strachu nie przyznać. Tak samo dzieje się czasem, kiedy dane jest nam obcować z ludźmi, o których niewiele wiemy albo którzy bardzo się od nas różnią. Nie chcemy wówczas potwierdzać, że czujemy lęk lub jesteśmy ,,leniwi” (w znaczeniu poznawczym)i nie chcemy zmieniać naszych przyzwyczajeń lub podjąć wysiłku, aby poznać przedstawicieli ,,nowej grupy”. Oznaczamy ich etykietą, która skupia naszą uwagę i daje zapomnieć o tym uczuciu oraz przykrywa naszą bierność.
To bardzo popularny błąd poznawczy. Według definicji Profesora Wojciszke jest to “skłonność do przypisywania cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym (związanych z osobowością wykonawcy) przy niedocenianiu roli sytuacyjnych wyznaczników zachowania (takich jak wymagania roli lub oczekiwania innych ludzi).” Przyjrzyjmy się przykładowi - Hania miała wypadek samochodowy. Michał powtarza, że to dlatego, że ,,wszystkie kobiety są kiepskimi kierowcami”. Nie zwraca w ogóle uwagi na to, że kierowca, z którym się zderzyła złamał przepisy i zajechał jej drogę.
Budowa i podtrzymywanie zdrowej pewności siebie to niełatwe zadanie. Jeśli nie znamy sposobów na zdrowe jej podwyższenie, często osiągamy to kosztem innych. Użycie w tym celu stereotypu opiera się na procesie porównawczym, który łatwiej przeprowadzić, kiedy porównywane cechy bardziej się różnią, czyli jedna z nich jest np. zdecydowanie bardziej negatywna według większości społeczeństwa. A żeby to wszystko jeszcze przyspieszyć, tę jedną cechę uznajemy za zawsze występującą i stereotyp, który ułatwia nam dobre myślenie o sobie gotowy.
Sprzeczne cele, poglądy lub konieczność podziału dóbr z inną grupą mogą powodować wrogość. Według teorii rzeczywistego konfliktu jego rozwój w czasie skutkuje między innymi silniejszym poczuciem spójności wewnątrz grupy. Z tego może brać się kalka, którą przenosimy na wrogą grupę. Działa to tak, że jej członków również zaczynamy postrzegać jako prezentujących niemal identyczny zestaw cech, czyli postrzegamy ich przez pryzmat powstałego stereotypu.
Z powodu występujących tak wielu złożonych względów uogólnianie i upraszczanie sobie rzeczywistości nie jest czymś, czego jako ludzie możemy się wyzbyć. Czasem może ułatwiać nam to zrozumienie rzeczywistości i odnalezienie się w grupie. Warto jednak być ich świadomym i filtrować je przez to, co możemy uznać za fakty. Inaczej w łatwy sposób możemy niesłusznie kogoś ocenić i niewłaściwie potraktować albo sami zostać ofiarą tego zjawiska. Jeżeli kiedykolwiek spotkałeś/spotkałaś się z jakimś negatywnym i dalekim od prawdy stereotypem, zapewne wiesz, jak bolesne może być to doświadczenie. Dbajmy więc o siebie nawzajem i nie dajmy się złapać w pułapkę stereotypów.
Bibliografia:
Bogdan, W. Psychologia społeczna. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
generalizacja - Słownik SJP. (2022). https://sjp.pl/generalizacja.
Bodenhausen, G. V., & Wyer, R. S. (1985). Effects of stereotypes in decision making and information-processing strategies. Journal of personality and social psychology, 48(2), 267.
Hilton, J. L., & Von Hippel, W. (1996). Stereotypes. Annual review of psychology, 47(1), 237-271.
Kofta, M. (2004). Myślenie stereotypowe i uprzedzenia. Mechanizmy poznawcze i afektywne. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Ross, L. (1977). "The intuitive psychologist and his shortcomings: Distortions in the attribution process". In Berkowitz, L. (ed.). Advances in experimental social psychology. Vol. 10. New York: Academic Press. pp. 173–220.
NataliaPOBIERZ APLIKACJĘ MINDY I ZADBAJ O SWÓJ UMYSŁ
Pobierz aplikację i przekonaj się, że warto zainwestować w spokój i własny rozwój mentalny z Mindy!
